Nieuws van molen ‘De Hond’
Namens het team van de vrijwillige molenaars bied ik de inwoners van Paezens-Moddergat tekst en een aantal foto’s aan.
Hebt u toevallig molen De Hond afgelopen dinsdagmiddag 6 februari zien draaien en wel met windkracht 7 en in uitschieters met kracht 8? Zo ja, wat dacht u toen? Is het de molenaars letterlijk in de bol geslagen?
We kunnen u geruststellen: dat was niet het geval. Het was een speciale actie. We hebben gepeld.
Molen De Hond is een koren- en pelmolen. Met de restauratie van 2019/2020 is het pelwerk in originele staat teruggebracht.
Dat is heel uniek. Bij vele molens is het pelwerk niet meer intact. We zijn dan ook heel erg ingenomen met het feit dat het bij De Hond weer compleet is. De eerlijkheid gebiedt ons wel te zeggen dat we er nog nooit mee hadden gewerkt. Tot dinsdag dus.
Dat is wel begrijpelijk. We zijn als 3 molenaars onbekend met het pelproces. De kennis die we hebben is theorie. Pellen doe je alleen als je windkracht 6 à 7 hebt. Het vraagt nl. veel energie van de molen. Er moeten 2 stel stenen worden aangedreven. Bij malen is dat 1 stel. Zou je bij wat minder wind de pelstenen nog wel in beweging kunnen krijgen, toch gaat er dan in het pelproces iets mis. Het graan (in dit geval de gerst) zou vroegtijdig de pelkuip verlaten zonder gepeld te zijn.
Kunt u het nog volgen? Bij pellen wordt een gerstekorrel ontdaan van het vliesje wat er om heen zit. Dat is in vergelijking met malen een totaal andere functie van de molen. (zie verder). Wat er van de korrel overblijft noemen we gort. Bij ouderen onder u is het vast en zeker bekend als gortepap en krentepap. In de 16e en 17e eeuw was gort een onderdeel van de dagelijkse maaltijd.
Dan toch maar de stap gewaagd? Ja, maar dat o.l.v. leermeester Sije Hoekstra van het Gild Fryske Mounders en onder het toeziend oog van een tiental nieuwsgierige collega’s. Een uniek gebeuren dat ze niet wilden missen.
Indrukwekkend om mee te maken en wat geweldig dat de molen weer kan pellen.
Een korte beschrijving van het pelproces in chronologische volgorde, maar we moeten er wel bij zeggen dat het wat abstract blijft zonder het gezien te hebben. Tijdens een bezoekje aan de molen kunnen we één en ander visueel uitleggen. Wel voegen we enkele foto’s toe die een indruk geven.
Het pelproces:
* Pellen gaat niet tussen de stenen, maar via de bovenkant van de draaiende stenen. De zgn. lopers.
* Een 1e emmer wordt geleegd in een kaar (opvangbak) van het 1e stel stenen en via een schuif naar de draaiende steen gebracht.
* Via de middelpuntvliedende kracht komen de gerstekorrels tussen de buitenkant van de steen en de kuip terecht. De binnenkant van de kuip is bekleed met blik, voorzien van duizenden gaatjes met scherpe puntjes.
* De pelsteen draait in verhouding tot het gevlucht 9 x zo snel en zorgt zo voor een wervelwind die de korrels laat “dansen” tussen de buitenkant van de opgeruwde steen en de met blik beklede kuip met scherpe puntjes. Hier wordt het vliesje er vanaf geschraapt.
* De snelheid voorkomt dat de gerstekorrels te vroeg het pelproces verlaten.
* Na enkele minuten openen we een schuif en de eerste gepelde gerst wordt opgevangen in een emmer.
* Deze emmer wordt direct overgeheveld op de 2e pelsteen voor een zgn. napelronde.
* tijdens deze laatste handeling wordt tegelijk een nieuwe emmer geleegd op de eerste pelsteen.
* De gepelde gerst van de 2e steen komt na enkele minuten op een zeef die de gort in 3 maten verdeelt.
* Uiteindelijk eindigt de gort in de waaier waar het kaf van het koren wordt gescheiden.
Dit gebeurt een zolder lager.
* Dit alles op de kracht van de wind. U zult begrijpen waarom we veel wind nodig hadden.
* In de tijd van de beroepsmolenaars werd er gepeld als het te hard waaide om tarwe te malen. Zo kon de molenaar maximaal profijt uit zijn molen halen.
Feit blijft tenslotte: je moet het gezien hebben. Altijd welkom op de molen voor een nadere uitleg. Als de vlaggen uithangen en de molen draait dan zijn we geopend en beschikbaar voor een rondleiding. Meestal op de zaterdagmiddagen.
We voegen enkele foto’s toe om het een beetje concreter te maken. De Firma Hoogland B.V. uit Leeuwarden heeft de 100 kilo gerst gesponsord.
Namens het team van vrijwillige molenaars,
Linda de Jong, Wim Rietdijk en Frits Bloem
